برای فشار خون پایین چه کنیم و چه بخوریم؟
در این مقاله از مجله آب معدنی کرست سعی داریم یک راهنمای کامل سبک زندگی، تغذیه و درمان برای مبتلایان به فشار خون پایین داشته باشیم ، فشار خون پایین که در اصطلاح پزشکی «هیپوتانسیون» نامیده می‌شود، معمولاً به‌عنوان مشکلی کم خطر در ذهن مردم جا افتاده است. بسیاری تصور می‌کنند که پایین بودن فشار خون، به ویژه در مقایسه با فشار خون بالا، نگران‌کننده نیست. اما در حقیقت، فشار خون پایین در صورت نادیده گرفتن، میتواند موجب مشکلاتی از جمله سرگیجه، غش، ضعف مفرط و حتی خطرات قلبی یا مغزی شود. اگر مشکل کنترل فشار خون بالا را دارید روی کلمه فشار خون بالا کلیک کنید، در این مقاله، قصد داریم به صورت جامع بررسی کنیم که برای فشار خون پایین چه کنیم، چه مواد غذایی مناسب هستند، چه سبک زندگی ای باید دنبال شود، و چه هشدارهایی نباید نادیده گرفته شوند. این راهنما بر اساس منابع معتبر پزشکی نظیر Healthline، Mayo Clinic، Cleveland Clinic و BHF تهیه شده است.
فشار خون پایین دقیقاً چند است ؟
فشار خون زمانی «پایین» تلقی می‌شود که مقدار سیستول (عدد بالا) کمتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه و یا مقدار دیاستول (عدد پایین) کمتر از ۶۰ میلی‌متر جیوه باشد. در بسیاری افراد، فشار خون پایین مزمن هیچ علامتی ندارد. اما برای برخی، ممکن است منجر به علائم زیر شود:
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- تاری دید یا نقاط سیاه مقابل چشم
- غش کردن
- خستگی یا ضعف عمومی
- تهوع
- افت تمرکز
اگر این علائم تکرار شوند یا در شرایط خاص (مثل بارداری، بیماری‌های قلبی یا مصرف داروها) شدت پیدا کنند، باید جدی گرفته شوند.
علت های اصلی فشار خون پایین چیست؟
- دلایل فشار خون پایین می تواند بسیار متنوع باشد. برخی از آن ها عبارت اند از:
- کم آبی بدن (دهیدراته شدن)
- کم خونی یا فقر آهن
- افت فشار خون بعد از غذا (postprandial hypotension)
- اختلالات هورمونی (مثل کم‌کاری تیروئید یا مشکلات آدرنال)
- بیماری‌های قلبی
- عفونت‌های شدید
- مصرف برخی داروها (ضدفشار خون، دیورتیک‌ها، داروهای ضدافسردگی)
- ایستادن ناگهانی یا طولانی (افت فشار وضعیتی)
چه زمانی فشار خون پایین نگران کننده است؟
در برخی افراد، فشار خون پایین مزمن ممکن است بدون علائم خاصی همراه باشد و نیاز به درمان نداشته باشد. اما زمانی که با علائم بالینی همراه شود، یا افت شدید و ناگهانی رخ دهد، باید به آن توجه کرد. اگر شما علائم زیر را دارید پس جدی بگیرید:
- به طور مداوم دچار سرگیجه هستید
- سابقه غش دارید
- فشار سیستولی شما زیر ۸۰ است
- باردار هستید و علائم تشدید شده‌اند
- یا داروهایی مصرف می‌کنید که فشار خون را کاهش می‌دهند
در این صورت مشاوره پزشکی فوری توصیه می‌شود.
چه غذاهایی برای درمان فشار خون پایین مفید هستند؟
تغذیه در کنترل و بهبود فشار خون پایین نقش کلیدی دارد. در ادامه، مهم ترین مواد غذایی و گروه های غذایی مناسب را معرفی می‌کنیم:
۱. نمک برای درمان فشار خون پایین موثر است
بر خلاف فشار خون بالا، افراد دچار فشار خون پایین می‌توانند از مصرف کمی بیشتر نمک (به مقدار کنترل‌شده) سود ببرند. سدیم موجود در نمک باعث افزایش حجم خون و در نتیجه افزایش فشار آن می‌شود اگر میخواهید بیشتر بدانید درباره نقش الکترولیت در بدن بیشتر بدانید. البته زیاده روی در مصرف نمک، به ویژه برای افراد با بیماری های کلیوی یا قلبی، میتواند خطرناک باشد و سلامت قلب و سلامت کلیه را به خطر بیندازد.
توصیه: استفاده از نمک در وعده صبحانه یا میان‌وعده‌های شور (مثل نان و پنیر با گردو) گزینه مناسبی است.
۲. مایعات فراوان برای فشار پایین کمک کننده است
کم آبی بدن یکی از دلایل رایج افت فشار خون است. مصرف مایعات کافی، به‌ویژه آب معدنی، آب میوه طبیعی، آب نارگیل و دوغ بدون گاز، به حفظ حجم خون کمک میکند.
نکته: در روزهای گرم یا هنگام ورزش، مصرف مایعات باید افزایش یابد. میزان مایعات و آب مورد نیاز بدن و اطلاعات کافی درباره آن داشتن به شدت مهم است.
۳. کافئین اما به طور مشخص تاثیر گذار است
چای، قهوه و نوشیدنی‌های حاوی کافئین می‌توانند به‌صورت موقت فشار خون را بالا ببرند. نوشیدن چای شیرین صبحگاهی یا قهوه در وعده قبل از ظهر مفید است. اما مراقب باشید در بعضی افراد کافئین و قهوه ایجاد حساسیت میکند و بدتر فرد را دچار افت فشار میکند حتما مقاله میزان کافئین و قهوه مجاز در روز را مطالعه کنید.
هشدار: زیاده‌روی در مصرف کافئین میتواند نتیجه معکوس داشته باشد یا منجر به بی‌خوابی و اضطراب شود.
۴. برای فشار پایین غذاهای غنی از ویتامین B12 و فولات بخوریم
این دو ویتامین در ساخت گلبول‌های قرمز خون نقش حیاتی دارند. کمبودشان میتواند منجر به کم خونی و در نتیجه فشار خون پایین شود. منابع مفید: تخم مرغ، لبنیات، گوشت، سبزیجات برگ سبز، عدس و نخود است.
۵. فشار پایین را با غذاهای پروتئینی و مغذی کنترل کنید
پروتئین باعث حفظ انرژی و بهبود گردش خون می‌شود. مصرف متعادل منابع پروتئینی مانند مرغ، ماهی، تخم مرغ، حبوبات، و مغزها توصیه می‌شود. رژیم های کتوژنیک که سرشار از پروتئین هست میتواند مفید باشد.
چه کارهایی برای افزایش فشار خون باید انجام دهیم؟
● از یهو و ناگهانی بلند شدن بپرهیزید
افرادی که دچار افت فشار وضعیتی هستند، باید از بلند شدن سریع از حالت نشسته یا خوابیده خودداری کنند. بهتر است پیش از ایستادن، ابتدا پاها را حرکت دهند و نفس عمیق بکشند.
- استفاده از جوراب فشاری مفید است
در مواردی که فشار خون بسیار پایین است و خون در اندام تحتانی جمع می‌شود، استفاده از جوراب های فشاری مخصوص میتواند مؤثر باشد.
● وعده‌های غذایی کم حجم و مکرر
غذا خوردن به مقدار زیاد در یک وعده میتواند موجب افت فشار خون بعد از غذا شود. بهتر است از وعده های کوچک تر و متعدد در طول روز استفاده شود.
● ورزش منظم و سبک
پیاده روی، یوگا، حرکات کششی و شنا می‌توانند به بهبود گردش خون و کنترل فشار کمک کنند. از ورزش های ناگهانی یا شدید که ممکن است موجب سرگیجه شوند، باید پرهیز کرد.
فشار خون پایین در بارداری: بایدها و نبایدها
در دوران بارداری، فشار خون به‌طور طبیعی کمی کاهش می‌یابد. اما اگر این کاهش زیاد باشد یا همراه با علائمی چون ضعف، سردرد یا تنگی نفس باشد، نیاز به بررسی دارد. توصیه‌ها برای خانم‌های باردار:
- مصرف آب زیاد
- اجتناب از ایستادن طولانی
- وعده‌های سبک و متعدد
- کنترل سطح آهن و ویتامین‌ها
- مشاوره پزشکی در صورت علائم شدید
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در موارد زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
اگر فشار خون شما به صورت مکرر زیر ۹۰/۶۰ است
در صورت تجربه سرگیجه شدید یا غش
اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید و دچار افت فشار شده‌اید
در صورت مشاهده تپش قلب یا درد قفسه سینه
هنگام بارداری و مشاهده علائم غیرعادی
درمان دارویی فشار خون پایین: آیا همیشه لازم است؟
در اغلب موارد، اگر علائم فشار خون پایین خفیف باشد، نیازی به درمان دارویی خاص نیست. اما اگر وضعیت مزمن و همراه با اختلال در عملکرد روزمره باشد، پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که هدفشان افزایش حجم خون یا انقباض رگ‌ها است. داروهای رایج عبارتند از:
فلودروکورتیزون: یکی از داروهایی که به نگه‌داشتن سدیم و مایعات در بدن کمک میکند و در نتیجه فشار خون را بالا می‌برد ( توجه این دارو باید با تجویز پزشک مصرف نشود نه از توصیه این مقاله)
میدودرین: با انقباض عروق خونی، موجب افزایش فشار خون سیستولی در حالت ایستاده می‌شود.( توجه این دارو باید با تجویز پزشک مصرف نشود نه از توصیه این مقاله)
این داروها معمولاً زمانی تجویز می‌شوند که تغییر سبک زندگی کافی نبوده باشد. مصرف آن‌ها حتماً باید تحت نظارت پزشک باشد، زیرا ممکن است در صورت مصرف نادرست، فشار خون بیش از حد بالا رود یا سایر عوارض ایجاد شود.
نقش تغذیه درمانی در کنترل فشار خون پایین
اصلاح سبک تغذیه در کنار سایر اقدامات، نقش کلیدی در مدیریت این وضعیت دارد. متخصصان تغذیه برای مبتلایان به فشار خون پایین اغلب توصیه‌های زیر را ارائه می‌دهند:
افزایش مصرف غذاهای حاوی پتاسیم (در صورت نبود مشکل کلیوی) مانند موز، آووکادو، سیب زمینی و گوجه فرنگی
پرهیز از الکل، زیرا باعث اتساع رگ ها و افت بیشتر فشار خون می‌شود
افزودن منابع ویتامین C (مرکبات، فلفل دلمه‌ای) و ویتامین E به برنامه غذایی برای بهبود گردش خون
مصرف منظم وعده صبحانه، زیرا نخوردن صبحانه می تواند افت فشار خون را تشدید کند
فشار خون پایین در سالمندان
در افراد سالمند، فشار خون پایین میتواند خطرناک تر باشد؛ چرا که ممکن است باعث سرگیجه، زمین خوردن، و آسیب‌های جدی مثل شکستگی استخوان شود. عوامل متعددی مثل کاهش طبیعی تون رگ ها، مصرف داروهای متعدد، و کاهش احساس تشنگی در سنین بالا، به این وضعیت کمک میکند. توصیه‌هایی ویژه سالمندان:
نوشیدن مایعات در فواصل منظم حتی بدون احساس تشنگی
اندازه‌گیری فشار خون در حالت خوابیده و ایستاده (برای تشخیص افت فشار وضعیتی)
پرهیز از ایستادن سریع یا طولانی
مشورت با پزشک درباره تداخل داروها یا دوز آن‌ها
نقش خواب و استراحت در فشار خون پایین
کم‌خوابی یا استراحت ناکافی میتواند سیستم عصبی و تعادل هورمونی بدن را مختل کند. افرادی که دچار بی خوابی مزمن هستند، اغلب دچار افت فشار خون صبحگاهی نیز می‌شوند. همچنین استرس مزمن میتواند منجر به ضعف و کاهش فشار خون گردد.
راهکارها:
تنظیم زمان خواب و بیداری منظم
دوری از نور آبی گوشی و تلویزیون پیش از خواب
استفاده از تکنیک‌های آرام سازی مانند مدیتیشن، موسیقی آرام، یا تنفس عمیق
نوشیدنی‌هایی که به بهبود فشار خون کمک می‌کنند
در کنار آب ساده، برخی نوشیدنی ها می‌توانند به تنظیم فشار خون کمک کنند. از جمله:
- آب نارگیل طبیعی: حاوی الکترولیت‌هایی مثل پتاسیم و منیزیم
- چای زنجبیل: به تحریک گردش خون و انرژی کمک میکند
- آب لیمو با کمی نمک: یک نوشیدنی عالی برای مواقع سرگیجه ناشی از افت فشار
- آب چغندر: دارای نیترات طبیعی است که میتواند فشار خون را تنظیم کند
سوالات پرتکرار درباره فشار خون پایین
آیا فشار خون پایین خطرناک است؟
در بیشتر موارد، خیر. اما در صورت وجود علائم شدید یا افت ناگهانی، خطرناک است و باید بررسی پزشکی انجام شود.
آیا نوشیدن قهوه فشار را بالا می‌برد؟
به‌صورت موقت، بله. اما وابستگی به کافئین میتواند تأثیر آن را کاهش دهد.
آیا کم خونی با فشار خون پایین مرتبط است؟
بله، کم‌خونی میتواند یکی از دلایل اصلی افت فشار خون باشد، زیرا اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها کاهش می‌یابد.
آیا ورزش کردن بی خطر است؟
ورزش‌های سبک و منظم مثل پیاده روی و یوگا بسیار مفیدند، اما ورزش سنگین بدون آمادگی میتواند خطرناک باشد.
جمع‌بندی: فشار خون پایین را دست‌کم نگیرید
اگرچه فشار خون پایین در بسیاری افراد بی‌علامت است، اما برای کسانی که از آن رنج می‌برند، میتواند آزاردهنده و حتی خطرناک باشد. با رعایت یک رژیم غذایی صحیح، نوشیدن آب کافی، فعالیت بدنی منظم و پرهیز از عوامل محرک، می‌توان این مشکل را کنترل کرد. اگر دچار علائم مکرر یا نگران‌کننده هستید، بررسی پزشکی و گاهی تغییر داروها یا درمان‌های مکمل لازم خواهد بود. به یاد داشته باشید که مدیریت فشار خون پایین، مانند هر مشکل مزمن دیگر، نیاز به آگاهی، پیگیری و مراقبت مداوم دارد.
