بسته بندی آب معدنی از شایعه تا واقعیت

روش های بسته بندی آب معدنی

افت تدریجی کیفیت آب موجود در شبکه شهری به دلائل مختلف از جمله فرسودگی سیستم توزیع بدلیل قدمت بالای ۴۰ ساله آن در کلانشهرها و نشت قابل توجه و در نتیجه ریسک ورود آلودگی به جریان آب و همچنین افزایش تدریجی برخی پارامترهای نامطلوب همچون نیترات و فلزات سنگین به سبب برداشت بی رویه آب از منابع زیر زمینی و در نتیجه افزایش غلظت پارامترهای مذکور در آنها از یکسو ، و تغییر در نحوه و شیوه زندگی افراد ( Life Style ) و صرف اوقات بیشتر در بیرون از منازل و نیاز به همراه داشتن آب و همچنین افزایش سطح آگاهی اقشار مختلف جامعه از اهمیت مصرف آب از سوی دیگر ، موجب افزایش مصرف آبهای بسته بندی و ارتقاء فرهنگ مصرف این محصولات طی سالهای اخیر شده است ، این در حالیست که به موازات چنین افزایشی شاهد بروز ابهامات و پرسشهای توام با نگرانی برخی مصرف کنندگان در خصوص برخی موضوعات کیفی مرتبط با محصولات مذکور بوده ایم که متاسفانه در برخی از موارد منشاء اکثر ابهامات ، انتشار برخی مطالب در فضای مجازی توسط افراد نا آگاه بوده است ، مشابه آن چیزی که در خصوص سایر محصولات صنایع غذایی همچون سوسیس و کالباس طی ماههای اخیر اتفاق افتاده است . با عنایت به توضیح فوق ، انجمن آبهای معدنی و آشامیدنی ایران بر اساس وظائف تشکلی خود بر آن شد تا با هدف افزایش آگاهی مصرف کنندگان و رفع ابهامات آنان نسبت به تهیه مقاله ای مفید و موثر اقدام نماید که بخش اول آن به شرح مختصری از بطریهای مورد استفاده در صنعت بسته بندی آب (PET ) اختصاص یافته و نهایتا در بخش دوم به ابهامات و نگرانیهای فوق الذکر پرداخته شده است .

بطریهای مورد استفاده در صنعت بسته بندی آب

پت یا PET نامی که اکثر افراد با شنیدن آن بی درنگ بطری آب های بسته بندی شده و یا سایر نوشیدنی ها را به یاد می آورند پلیمریست با نام کامل پلی اتیلن ترفتالئات یا Polyethylene Terephthalate متعلق به گروه پلی استرها که خواص منحصر به فرد آن همچون شفافیت ، استحکام ، سبکی وزن ، و….. موجب کاربرد چشمگیر این پلیمر در صنایع مختلف از جمله تولید الیاف ، صنایع غذایی ، صنایع دارویی ، صنایع بهداشتی و ….. شده است .

PET اولین بار در سال ۱۹۴۰ در انگلستان توسط J . Rex Whinfield و James T . Dickson در حین تحقیقات بر روی فتالیک اسید کشف گردید که تا سه دهه در صنایع تولید الیاف مورد بهره برداری قرار گرفت و نهایتا در سال ۱۹۷۰ میلادی دومین کاربرد پر اهمیت آن نیز که استفاده در صنایع بسته بندی آشامیدنی ها و نوشیدنی ها می باشد توسط Nathaniel Wyeth ثبت گردید .

لازم به ذکر است ایمنی PET در تماس با مواد غذایی و یا محصولات دارویی حاصل مطالعات و تحقیقات متعدد و نهایتا صدور مجوزهای قانونی توسط سازمانها و نهادهای معتبر جهان از جمله EFSA ، FDA و … بوده است و لذا ایمنی پلیمر مذکور و عدم مخاطره بهداشتی در تماس با محتویات ، موجب استفاده روز افزون این پلیمر در صنایع مختلف از جمله صنایع دارویی نیز شده است .

ابهامات و نگرانیهای مردم در خصوص آبهای بسته بندی

خانم Sherly Crow یکی از هنرمندان عرصه موسیقی آمریکا در برنامه پر بیننده ای تحت عنوان Ellen Show در اکتبر سال ۲۰۰۶ میلادی حاضر و در خصوص تجربیات خود از بیماری سرطان سینه گفتگو و برخی توصیه های متخصص تغذیه خود در خصوص راههای پیشگیری از ابتلاء به سرطان سینه را به تماشاگران و طرفداران خود ارائه نمود که دو مورد از توصیه های وی عبارت بودند از :

الف۔ عدم مصرف آب درون بطریهایی که برای مدت طولانی در هوای گرم در خودرو یا وسیله نقلیه نگهداری شده اند، به عدم استفاده از آب های بسته بندی منجمد شده ( یخ زده ) وی همچنین توصیه های فوق را که از متخصص تغذیه خود دریافت نموده بود در صفحه فیس بوک خود در اختیار هواداران هنری خود قرار داد و در نتیجه، ادعای مذکور پس از مدت کوتاهی توسط هواداران وی در فضای مجازی در سراسر جهان منتشر گردید .

همچنین در سال ۲۰۰۷ میلادی ایمیل دیگری به روایت از پزشکی با هویت نامعلوم در فضای مجازی منتشر گردید که بر اساس آن مصرف آب بسته بندی شده ای که در هوای گرم در خودرو یا اتومبیل نگهداری شده است بدلیل نشت DEHA خطرناک اعلام شده بود .

همچنین مجددا در سال ۲۰۰۹ مطلبی در خصوص اظهارات sherly crow   و ابتلا وی به سرطان سینه و ارتباط آن با حضور  Dioxinnv  در آب های بسته بندی در فضا ی مجازی منتشر شد و نهایتا مطالب  و ایمیل های مشابه پی در پی در زمان های مختلف با موضوع مخاطرات آب های بسته بندی همچون سرطان زایی آنها در فضای مجازی منتشر گردید که از آنها جمله می توان از مطلب منتشر شده در فیس بوک در ۴ می ۲۰۱۳، انتشار ایمیل در ۲۲ آپریل ۲۰۰۷ توسط شخصی بنام M.jori و … نام برد، در پی انتشار چنین مطالبی در فضای مجازی بلافاصله بسیاری از مجامع علمی و تحقیقاتی و بسیاری از موسسات و سازمانهای مرتبط با موضوع، مطالب مذکور را با مفاهیمی چون  Urban legend , Rumors , Urban Myth , Hoax email و … معادل و البته فاقد هر گونه اعتبار علمی اعلام نمودند.

از جمله می توان از (phd assistant professor in the Deparyment of health science and center of water and health at the jones hopkins (  Rolf Halden به عنوان یکی از محققین بنام و شاغل در مرکز تحقیقات جان هاپکینز نام برد که به صراحت اعلام نمود، اساسا دیوکسین ها در ساخت و تولید مواد اولیه بطریهای pet وجود ندارد و آنها ترکیبات کلرین داری هستند که تنها در دماهای بیش از ۷۰۰ درجه سانتیگراد تشکیل می شوند و هیچ ارتباطی با فرآیند تولید PET ندارند، لذا نامبرده خبر و مطلب مذکور را شایعه و دروغی محض و بی اساس تلقی نمود همچنین نامبرده در خصوصی این مطلب که انجماد آبهای بسته بندی موجب نشت دیوکسینها به عنوان عوامل سرطانزا در آنها می گردد بر این مطلب تاکید نمود که صرف نظر از عدم حضور دیوکسین در مواد اولیه تولید بطری، اساسا در فرآیند انجماد و یا دماهای نزدیک به انجماد واکنشهای شیمیایی متوقف می گردند و خطری تحت عنوان نشت مواد احتمالی وجود نخواهد داشت.

آیا استفاده از آب های بسته بندی موجب سرطان سینه می شود؟

از دیگر تحقیقات انجام شده توسط Rolf Halden بررسی و مطالعه بر روی شایعه ای مبنی بر ابتلاء زنان به سرطان سینه بدلیل استفاد از آبهای بسته بندی و حضور ترکیبی بنام BPA در آنها بوده است که مطالعات و تحقیقات انجام شده حاکی از عدم حضور BPA در مواد اولیه تولید بطریها بوده است بدین مفهوم که اساسا A-Bisphenoln در فرآیند تولید پلیمر PET وجود ندارد و اثبات چنین امری در آزمایشگاهی نه چندان پیشرفته نیز میسر می باشد ، و لذا نامبرده خبر حضور BPA در آبهای بسته بندی و سرطانزایی ناشی از مصرف این محصولات را نیز شایعه ای بی اساس ، بی محتوا و بی اهمیت تلقی نمود و اکنون عدم حضور BPA در بطریهای PET بر همه مراکز علمی جهان اثبات شده است.

حضور ترکیبی به نام DEHA در آب های بسته بندی به عنوان ماده ای سرطانزا شایعه دیگری بود که در فضای مجازی منتشر گردید که صرف نظر از اینکه در برخی نوشته ها به اشتباه از آن به عنوان دی اتیل هگزیل آمین یاد شده است ، کلیه موسسات تحقیقاتی و مطالعاتی و نهادهای علمی در جهان از جمله American cancer society ، FDA ، National Toxicology Program IBWA ، International Agency for Research on Cancer و ….. هیچ ارتباطی میان DEHA یا دی اتیل هگزیل آدیپیت و بروز سرطان نیافتند و اساسا ترکیب مذکور در طبقه بندی سرطانزاها دسته بندی نشده است ، نهایتا در uneل ۲۰۱۳ تحقیق کاملی توسط Swiss Federal Laboratories در خصوص مهاجرت ترکیبات مذکور از بطری به آب بر روی نمونه محصولات جمع آوری شده از کشورهای مختلف انجام شد که بر اساس آن مهاجرت ترکیب فوق الذکر از بطری به آب قابل صرف نظر و منتفی اعلام گردید، این در حالیست که مطالعات مشابه دیگری توسط محققان مختلف بر روی موضوع حضور DEHA در آبهای بسته بندی انجام شد که از آن جمله میتوان از تحقیقات J . senthil Nathanو Dr . Ligy Philip نام برد که نتایج حاصل کاملا مشابه نتایج مطالعات قبلی و حاکی از عدم حضور ترکیب مذکور در محصولات بوده است .

آیا به آب های بسته بندی مواد نگهدارنده اضافه می شود؟

همچنین لازم به ذکر است که اساسا در علم آب و تصفیه آب ماده ایی تحت عنوان نگهدارنده و یا فرآیندی تحت عنوان نگهدارندگی آب وجود نداشته و آنچه که در تصفیه آبها به کار می رود تنها فرآیند ضدعفونی آب می باشد که برای این کار از ترکیباتی همچون ترکیبات کلردار، تابش اشعه یو وی، تزریق گاز ازن، و … استفاده می گردد(روش های مذکور حتی در تولید آبهای معدنی طبیعی نیز غیر مجاز می باشد و فقط باید از روشهای فیزیکی استفاده نمود) و هیچیک از موارد مذکور به عنوان نگهدارنده تلقی نمیگردند و اساسا استفاده از نگهدارنده ها در سایر رشته های صنایع غذایی همچون صنایع کنسرو رایج می باشد.

آنچه که در مقاله مذکور حاکی از بی اطلاعی و دانش کم نویسنده می باشد ادعای افزایش فلوراید به آب های بسته بندی می باشد و این در حالیست که اساسا حضور  فلوراید در آبهای بسته بندی خود از محدودیتی جدی و قابل اهمیت برخوردار می باشد و چنانچه آبی حاوی مقادیر بیش از ۲ میلیگرم بر لیتر فلوراید باشد غیر قابل استفاده برای کودکان و شیر خواران می باشد که دلیل چنین منعی بروز عارضه فلوئوروزیس یا مخطط شدن دندانها و ناهنجاریهای اسکلتی به دلیل دریافت بیش از حد فلوراید می باشد و تولید کنندگانی که فلوراید محصولات آنها بیش از ۲ میلیگرم در لیتر میباشد موظف به درج عبارت “برای کودکان مناسب نمی باشد” بر لیبل محصولات می باشند.

خوشبختانه آبهای زیر زمینی کشور عزیزمان ایران همگی از مقادیر استاندارد از فلوراید(بطور معمول کمتر از میلیگرم در لیتر) برخوردار می باشند که نه تنها در محدوده استاندارد بین المللی قرار دارد بلکه میزان نیاز مصرف کننده به پارامتر مذکور که نقش موثر در استحکام مینای دندان دارد را نیز برطرف می سازد، لذا به جرات می توان گفت که نه در ایران بلکه در هیچ کجای جهان با هدف نگهدارندگی و افزایش تاریخ مصرف آب اقدام به افزایش فلوراید به آن نمی گردد چرا که اساسا نه تنها فلوراید چنین نقش و خاصیتی ندارد بلکه خود موجب بروز محدودیتها و نگرانیهایی در محصولات می گردد، لازم به ذکر است که برخی تصفیه خانه های شهری در سطح جهان که آب ورودی آنها عاری از فلوراید میباشد با هدف تامین فلوراید مورد نیاز کودکان در سنین رشد و استحکام مینای دندان و رشد اسکلتی انان اقدام به افزایش فلوراید به جریان آب تصفیه شده در مقادیر استاندارد می نمایند و این در حالیست که انجام این امر نیز خود دارای مخالفانی می باشد و به همین سبب بسیاری از تصفیه خانه های جهان عملیات مذکور را نیز متوقف نموده اند.

ارتباط سنگ کلیه با چگونگی بسته بندی آب

از دیگر اطلاعات نادرست در خصوص مصرف آبهای معدنی میتوان از ادعای بروز سنگ کلیه در افرادی که از آبهای معدنی استفاده می نمایند نام برد و بارها شنیده شده است که افراد یکدیگر را از مصرف آبهای معدنی به دلیل احتمال ابتلاء به سنگ کلیه منع می نمایند ،تاکنون در بسیاری از دانشگاههای پزشکی معتبر جهان مطالعات بسیاری در خصوص ارتباط بروز سنگ کلیه با مصرف آب حاوی املاح زیاد معدنی صورت گرفته است که نتایج مطالعات مذکور نشانگر این مطلب می باشند که ترکیب آب تاثیر چندانی بر بروز سنگ کلیه ندارد و آنچه که بیشتر بر این بیماری تاثیر گذار است مقدار مصرف آب است به عبارتی دیگر در کسانی که به اندازه ای آب مینوشند که حداقل۲ / ۵ لیتر ادرار در ۲۴ ساعت داشته باشند ، میتوان امیدوار بود که کمتر به عارضه ی سنگ کلیه دچار شوند.در مطالعات و تحقیقات انجام شده بر روی افراد در مناطقی که از رژیم آب سخت برخوردار بوده اند هیچ رابطه معنی داری میان مصرف آب سخت ( آب با املاح معدنی بالا ) و بروز سنگ کلیه یافت نشده است و جالب آنکه رابطه معنی داری میان عدم دریافت منیزم کافی از طریق آب و بروز سنگ کلیه حاصل شده است.

دکتر عباس بصیری ریاست مرکز پیشگیری از سنگ کلیه در گفتگویی گفت :« هنوز دلیل مشخصی برای ارجحیت یک مایع یا آب به آب یا مایع دیگر اثبات نشده ، مثل آب سنگین و آب سبک . در کشور ما آب سنگین یا فوق سنگین وجود دارد و در کشورهایی که آب های سبک و سنگین داشتند غلظت های مختلف را با یکدیگر مقایسه کردند و از مقایسه آب ها درنیافتند که در سنگ کلیه تاثیر داشته باشد.

پروفسور عباس بصیری در تحقیقات خود در نمونه گیری طبقه بندی شده چند مرحله ای ۲۳۱۰ بیمار سنگ کلیه که بیماری آنان در مراکز پرتونگاری در نقاط مختلف ایران در سالهای ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ تشخیص داده شده بودند مورد بررسی قرار دادند که در این میان ۱۷۷۵ بیمار ساکن مراکز ۲۴ استان از کشور بودند. داده های مرتبط با هر منطقه از یک مرکز ثبت داده ها جمع آوری شد و ارتباط آن با بروز سنگ کلیه توسط مدل های متارگرسیون به دست آمد و از Stone Risk Index برای بررسی خطر سنگ سازی استفاده شد .نهایتأ تحقیقات نشانگر عدم ارتباط بین بروز سنگ کلیه و میزان کلسیم بیکربنات و یا سختی آب بود و بر عکس میزان منیزیم آب یک رابطه معکوس غیر خطی نزدیک به معنادار با بروز بیماری در مراکز استانها داشت ، بدین مفهوم که بروز سنگ کلیه بطور معکوس با میزان منیزیم موجود در آب در ارتباط بود به عبارت دیگر کمبود منیزیم در آب موجب افزایش احتمال بروز سنگ کلیه میگردد .

رئیس مرکز پیشگیری از سنگ کلیه در گفتگویی در همین زمینه افزود :« غلظت منیزیم داخل آب می تواند یک عامل پیشگیری از بروز سنگ کلیه در افراد باشد و تا حدودی می توان به آن اعتماد کرد یعنی اگر غلظت منیزیم بالا باشد از بروز سنگ کلیه جلوگیری می کند این متخصص کلیه و مجاری ادراری در خصوص تاثیر منیزیم در جلوگیری از بروز سنگ کلیه تصریح کرد: ما در مطالعاتی که در ایران انجام دادیم وقتی مناطق مختلف و استان های مختلف را با هم مقایسه کردیم، ارتباطی میان غلظت منیزیم موجود در آب مصرفی یافتیم که بر اساس آن هرچقدر غلظت منیزیم بیشتر باشد از احتمال بروز این بیماری کاهش می یابد که این موضوع در دنیا تا حدودی ثابت شده است،همچنین بسیاری از مراکز تحقیقاتی و یا علمی همچون Kidney Health of Australia و University of Bonn in Germany نیز تاکید نموده اند که آب معدنی بر افراد مبتلا به سنگ کلیه تاثیر منفی در بر نداشته و از سوی دیگر مصرف نوشیدنی های کولا بدلیل حضور اسید فسفریک اثر منفی بر سنگ کلیه خواهد گذاشت .

مراحل تهیه آب توزیع شهری

مراحل آب شبکه توزیع شهری:

۱. جمع آوری آبهای سطحی از مناطق مختلف و نهایتا تخلیه به رودخانه ۲. نگهداری و ذخیره آب در پشت دیواره سد ۳. انتقال آب به تصفیه خانه از طریق کانالهای روباز و خطوط انتقال سرپوشیده در فواصل طولانی ۴. ورود آب به تصفیه خانه و حذف فیزیکی انواع آشغال و مواد زائد جامد در واحدهای آشغالگیری .. افزودن مواد شیمیایی همچون ، کلرور فریک ، سولفات آلوم و آهک به آب ۶. انجام عملیاتی چون ته نشینی ، زلال سازی و صاف سازی آب ۷. افزایش کلر به آب و هدایت به مخازن بتنی و نگهداری آب ۸. انتقال آب به ایستگاه پمپاژ و نهایتا توزیع آب در شبکه

این در حالیست که شبکه توزیع شهری و اتصالات وتجهیزات زیر زمینی آن در کلانشهرها از قدمتی ۴۰ تا ۵۰ ساله برخوردار میباشند که این امر بمفهوم انواع فرسودگی ، پوسیدگی و نهایتا نشت آب از شبکه به بیرون میباشد بگونه ای که بر اساس آخرین گزارش مسئولین در وزارت نیرو حدود ۳۰ % از آب تصفیه شده بصورت نشت از شبکه توزیع خارج و به هدر میرود ، از طرفی در صورت بروز فشار منفی در شبکه بدلیل قطع جریان آب ناشی از خرابیها و یا صدمات احتمالی ، شانس ورود انواع آلاینده به جریان آب در شبکه افزایش خواهد داشت